KÜT 655: Elektronik Bilgi Kaynakları ve Bilgi Hizmetleri (Güz 1999) Yaşar Tonta <tonta@hacettepe.edu.tr>
ELEKTRONİK BİLGİ VE EKONOMİK SORUNLAR
Bu hafta elektronik ortamdaki bilgilerin ekonomik yönlerini inceleyeceğiz. Son verilere göre ABD'deki büyük araştırma kütüphanelerinin toplam bütçelerinin %6-%10'luk bir bölümünün elektronik bilgi kaynakları sağlamak için harcandığı görülmektedir (Blixrud and Jewell). Elektronik süreli yayınların giderek artması nedeniyle bu oranın yakın gelecekte daha da artacağını söyleyebiliriz.
Bu ve benzeri yönelimleri bu hafta daha yakından inceleyeceğiz. İlgili okuma parçalarına gelince: Shapiro ve Varian ilk iki bölümde elektronik bilginin fiyatlandırılması konusunu açıklığa kavuşturmaktadır.Varian benzer konulara Scientific American'da yayımlanan makalesinde de kısa ve öz biçimde değinmiştir. Meyer süreli yayın krizinin kütüphaneleri nasıl etkilediğini tartışmakta ve bu krizden çıkış yolunun çok kolay olmadığını öne sürmektedir. Meyer'in öne sürdüğü "tekel gücü" ve "talebin esnek olmaması" nedeniyle süreli yayın fiyat artışlarındaki krizin geçici olmadığı tezi üzerinde durulmaya değer. Okerson bir kütüphaneci gözüyle elektronik yayıncılıkla ilgili ekonomik konulara değinmektedir. Odlyzko elektronik süreli yayınların birim maliyetlerini incelemektedir. Hawbaker ve Wagner basılı süreli yayınların maliyetiyle tam metin erişim maliyetlerini karşılaştırmaktadırlar. Özbağ ODTÜ Kütüphanesindeki elektronik süreli yayın derme geliştirme çalışmalarını özetlemektedir. Konuyla ilgili Newsletter on Serials Pricing adlı elektronik bültene abone olmanızda yarar var. Chronicle of Higher Education adlı derginin bilgi teknolojisi bölümünde de zaman zaman konuyla ilgili haberlere yer verilmektedir. Kaynakçada bu haberlerden birkaçına atıf yapılmaktadır.
Elektronik ticaretle ilgili önemli hususlardan birisi de vergi ile ilgili düzenlemelerin nasıl yapılacağıdır. Geleneksel ortamda mal ve hizmetlerin ticaretinden kaynaklanan vergi ile ilgili düzenlemeler gelir kaynağına, mal ve hizmet üreticisinin nerede ikamet ettiğine vb. gibi hususlara dayandırılmaktadır. Ancak elektronik ticaret için bu ve benzeri kavramlar bazen pek fazla anlam ifade etemyebilmektedir. Vergi hukuku açısından elektronik ticaret konusu Dönmez'in (1998) çalışmasında ayrıntılı olarak incelenmektedir.
Kaynakça
Bayram, Özlem. Elektronik Bilginin Fiyat Politikaları: Ulusal Bir Model Önerisi. Bilginin Serüveni: Dünü, Bugünü, Yarını... Türk Kütüphaneciler Derneği'nin Kuruluşunun 50. Yılı Uluslararası Sempozyum Bildirileri 17-21 Kasım 1999, Ankara içinde (529-543). Ankara: TKD, 1999.
Blixrud, Julia C. and Timothy D. Jewell, "Understanding Electronic Resources and Library Materials Expenditures: An Incomplete Picture" ARL Newsletter 1997. (Elektronik kopyası için buraya tıklayınız.)
Dönmez, Recai. "Vergi Hukuku Açısından Küreselleşme ve Elektronik Ticaret",
Anadolu
Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, c. XIV, S. 1-2, 1998,
s. 415-452. Elektronik kopya: http://home.anadolu.edu.tr/users/~rdonmez/e-tic-tam.htm
(Erişim tarihi: 12 Aralık 2001). Makale çok yavaş
yükleniyor. Daha hızlı erişim için lütfen buraya
tıklayınız.
"Exploring the Future of Electronic Books and Journals", The Chronicle of Higher Education, June 19, 1998 p. A27
Hawbaker, A. Craig and Cynthia K. Wagner. "Periodical Ownershiop Versus FullText Online Access: A Cost-Benefit Analysis," Journal of Academic Librarianship 22( 2): 105-109, March 1996. (Bu makaleye Bilkent veya ULAKBİM Kütüphanelerinden erişebilirsiniz.)
Kiernan, Vincent, "Paying by the Article: Libraries Test a new Model for Scholarly Articles. The Chronicle of Higher Education, August 14, 1998 p. A21-A22
Meyer, Richard W. "Monopoly Power and Electronic Journals," Library Quarterly 67(4): 325-349, October 1997. (Bu makaleyi mutlaka okumalısınız. Fotokopi çekmek için dergiyi benden ödünç alabilirsiniz.)
Newsletter on Serials Pricing (ISSN: 1046-3410) Editor: Marcia Tuttle. Chapel Hill, University of North Carolina, 1989- . (Bu dergiye listproc@unc.edu adresine içinde "sub prices ad soyad" gecen bir mesaj göndererek abone olabilirsiniz.)
Odlyzko, Andrew. "The Economics of Electronic Journals," First Monday 2(8), August 1997. (http://www.firstmonday.dk/issues/issue2_8/odlyzko/index.html). (Elektronik kopyasına erişmekte güçlük çekenler basılı kopyasini benden ödünç alabilirler.) Aynı yazarın "Tragic Loss or Good Riddance? The Impending Demise of Traditional Scholarly Journals," adlı değişik dergi ve kitaplarda değişik uzunluklarda yayımlanan makalesine (örneğin, Intern. J. Human-Computer Studies 42 (1995), pp. 71-122; Notices Amer. Math. Soc., vol. 42 (Jan. 1995), pp. 49-53) ve yazarın konuyla ilgili diğer makalelerine http://www.research.att.com/~amo adresinden erişebilirsiniz.
Okerson, Ann. "A Librarian's View of Some Economic Issues in Electronic Scientific Publishing," UNESCO Invitational Meeting on the Future of Scientific Information, Paris. February 1996. (Elektronik kopyasına erişmekte güçlük çekenler basılı kopyasini benden ödünç alabilirler.)
Özbağ, Çiğdem. "Elektronik Dergiler ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi Kütüphanesi'nde Elektronik Dergi Oluşturma ve Geliştirme Çalışmaları," III. Türkiye'de Internet Toplantısı, ODTÜ, Ankara, Kasım 1997.
Shapiro, James, "Books on Demand: What's Beyond the First Impression". The Chronicle of Higher Education, July 17, 1998 p. B8
Shapiro, Carl and Hal R. Varian, Information Rules: A Strategic Guide to the Network Economy. Boston, MA: Harvard Business School Press, 1998. (İlk iki bölüm okunacak. 1. The Network Economy, 2. Pricing Information. İlgili bölümlerin fotokopisini çektirmek üzere kitabı benden ödünç alabilirsiniz.)
Tonta, Yaşar. "Elektronik yayıncılıkta son gelişmeler" (Current developments in electronic publishing) (Yayımlanmamış makale). Eylül 1999. (Özellikle makalenin sonundaki "Elektronik Yayınlarda Fiyatlandırma ve Ekonomik Sorunlar" alt başlığı konumuzla ilgili.)
Tonta,
Yaşar. "Elektronik
kütüphaneler
Özel Ulak 1(2): 3+, Nisan 1998. (İçinde
elektronik bilginin fiyatlandırılmasıyla ilgili bir bölüm var.
Varian, Hal. "Pricing electronic journals. D-Lib
Magazine June 1996. Kopyasi için buraya
tıklayınız. Varian, Hal. "The
Information Economy," Scientific American 273(9): 200,
202,
September 1995. (Mutlaka okunması gereken makalelerden
birisi.